ADR (Accord Dangereux Routier)(Kapsamında Tehlikeli Madde İşaretleri Nelerdir?

ADR (Accord Dangereux Routier) Kapsamında Tehlikeli Madde İşaretleri Nelerdir?

Tehlikeli madde sınıfları ve özellikleri nelerdir?

ADR'ye göre tehlikeli maddeler 1’den 9’a kadar başlıca sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıfların detayları aşağıdaki gibidir:

Sınıf 1 - Patlayıcı maddeler ve nesneler

Sınıf 2 - Gazlar

Sınıf 3 - Alevlenebilir sıvılar

Sınıf 4.1 - Alevlenebilir katılar, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, polimerleştirici maddeler ve duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar

Sınıf 4.2 - Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler

Sınıf 4.3 - Su ile temas ettiğinde alevlenebilir gazlar açığa çıkartan maddeler

Sınıf 5.1 - Yükseltgen (Oksitleyici) maddeler

Sınıf 5.2 - Organik peroksitler

Sınıf 6.1 - Zehirli maddeler

Sınıf 6.2 - Bulaşıcı maddeler

Sınıf 7 - Radyoaktif malzemeler

Sınıf 8 - Aşındırıcı maddeler

Sınıf 9 - Muhtelif tehlikeli maddeler ve nesneler

Sınıf 1 - Patlayıcı maddeler ve nesneler

Listedeki ilk sınıf olan Sınıf 1’e, çevreye hasar verebilecek bir hızda, sıcaklıkta ve basınçta, kimyasal tepkimeler sonucu gazlar oluşturabilen katı veya sıvı maddeler girmektedir.

Sınıf 1’e piroteknik maddeler olarak bilinen; patlayıcı olmayan ve kendine yeterli, ekzotermik kimyasal tepkimeler sonucu ısı, ışık, ses, gaz veya duman veya bunların bir karışımı biçiminde etki vermek üzere tasarlanmış maddeler veya madde karışımları da girmektedir. Kendileri patlayıcı olmayan, ancak patlayıcı gaz, buhar veya toz bulutu oluşturabilecek maddeler ise Sınıf 1 kapsamına girmemektedir. Diğer taraftan, su veya alkol içeriği belirtilen sınırları aşan su ya da alkol emdirilmiş patlayıcılar ile plastikleştirici içeren patlayıcılar ve

gösterdikleri baskın tehlike nedeniyle Sınıf 5’e atanan patlayıcılar Sınıf 1 içerisinde değerlendirilmez.

 

Sınıf 2 - Gazlar

Sınıf 2 başlığında, saf gazlar veya gaz karışımları ile bir veya birden fazla madde ve nesne içeren gaz ve gaz karışımlar yer almaktadır. Tam tanımlama ise “50 °C'de buhar basıncı 300 kPa'dan (3 bar) büyük olan veya 101,3 kPa standart basıncında 20 °C'de tamamen gaz halde olan maddeler olarak geçmektedir. Susuz hidrojen flörür ise Sınıf 8 içerisinde yer alır. Saf gazda bulunabilen, üretim süreçlerinde oluşan veya ürünün dengesini koruma amacıyla katılan diğer bileşenler ise gazın sınıflandırmasını ve taşıma koşullarını değiştirmemektedir.

Sınıf 2 maddeler aşağıdaki gruplara ayrılır:

1. Sıkıştırılmış gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandıklarında -50 °C'de tamamen gaz halde olan maddeler,
2. Sıvılaştırılmış gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandığında -50 °C'nin üzerindeki sıcaklıklarda kısmen sıvı olan gazlar,
3. Soğutularak sıvılaştırılmış gaz: Taşıma için ambalajlandığında, düşük sıcaklığından ötürü kısmen sıvı hale getirilen gazlar,
4. Çözülmüş gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandığında sıvı fazlı bir çözücüde çözündürülen gazlar,
5. Gaz kartuşları olarak da bilinen küçük, gaz içeren, aerosol püskürtücüler ve kaplar.
6. Basınç altında gaz içeren diğer nesneler,
7. Özel şartlara tabi basınçlandırılmamış gazlar ve gaz numuneleri,
8. Basınç altındaki kimyasallar: Sıkıştırılmış veya sıvılaştırılmış gaz tanımına uyan bir sevk yakıtı ile basınçlandırılmış olan sıvılar, macunlar veya tozlar ve karışımları,
9. Adsorbe gazlar: Taşıma için paketlendiğinde 20 °C'de 101.3 kPa'dan az ve 50 °C'de 300 kPa'dan az bir iç kap basıncı verecek şekilde katı gözenekli bir malzeme üzerine adsorbe edilen gazlar.

Sınıf 3 - Alevlenebilir sıvılar

Sınıf 3 olarak belirlenen “Alevlenebilir Sıvılar” başlığındaki ürünlerin, ADR 1.2.1'ye göre "sıvılar" tanımının (a) bendine göre sıvı olarak tanımlanması; 50 °C sıcaklıkta, 300 kPa'dan (3 bar) fazla olmayan buhar basıncına sahip olması ve 20 °C'de ve 101,3 kPa standart basınç altında tamamen gaz halinde olmaması gerekir. Bu sıvıların parlama noktaları 60 °C'den fazla değildir. Bunun yanında Sınıf 3 başlığı, parlama noktası 60 °C'nin üstünde olan sıvı ve erimiş katı maddeleri de kapsar. Sınıf 3 kapsamında duyarlılığı azaltılmış sıvı patlayıcılar da yer almaktadır. Bu maddeler, patlayıcı özelliklerinin bastırması için homojen sıvı bir karışım oluşturmak üzere su ya da diğer sıvı maddelerin içinde çözünmüş halde veya süspansiyon halinde bulunan patlayıcı maddelerdir.

Sınıf 3 olarak tanımlanan maddeler aşağıdaki gibi maddelere ayrılmaktadır:

F: Alevlenebilir sıvılar, ikincil riski olmayan ve bu maddeleri içeren nesneler.

F1: Alevlenebilir sıvılar, parlama noktası 60 °C ve altında olan,

F2: Alevlenebilir sıvılar, parlama noktası 60 °C'den fazla olan, parlama noktasında veya

üstündeki bir sıcaklıkta taşınan veya taşıma için aktarılan,

F3: Alevlenebilir sıvılar içeren nesneler,

FT: Alevlenebilir sıvılar, zehirli,

FT1: Alevlenebilir sıvılar, zehirli,

FT2: Pestisitler,

FC: Alevlenebilir sıvılar, aşındırıcı,

FTC: Alevlenebilir sıvılar, zehirli, aşındırıcı,

D: Duyarlılığı azaltılmış sıvı patlayıcılar.

Sınıf 4.1 - Alevlenebilir katılar, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler, polimerleştirici maddeler ve duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar

Sınıf 4.1’e dâhil olan alevlenebilir katılar, çabuk tutuşabilir katılar ve sürtünmeden dolayı yangına neden olabilen katılar olarak tanımlanmaktadır. Çabuk tutuşabilir katılar, kibrit yanmasına benzer şekilde, bir ateşleme kaynağı ile kısa süreli temas ettiğinde kolayca tutuşan ve hızla yayılan tozlu, tanecikli veya macunsu maddelerdir. Zehirli tutuşma ürünleri de tehlikeli maddeler arasındadır. Metal tozlar ise yangının söndürülme zorluğu nedeniyle tehlikeli maddeler içinde yer alır.

Aşağıdaki maddeler Sınıf 4.1 içerisinde yer alır:

- Çabuk tutuşabilir katı maddeler ve nesneler,

- Kendiliğinden tepkimeye giren katılar veya sıvılar,

- Duyarlılığı azaltılmış katı patlayıcılar,

- Kendiliğinden tepkimeye giren maddelerle ilgili maddeler,

- Polimerleştirici maddeler.

Sınıf 4.2 - Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler

Sınıf 4.2 kapsamında yer alan “kendiliğinden yanmaya yatkın madde” tanımı, havadaki oksijen ile reaksiyona girerek ısı üreten ürünleri temsil etmektedir. Üretilen ısının oranı, ısı kaybını geçerse, maddenin sıcaklığı artacaktır. Bu da söz konusu maddelerin kendiliğinden yanmasına neden olabilmektedir.

Sınıf 4.2 başlığında şu maddeler yer almaktadır:

- Piroforik maddeler, karışımlar ve çözeltiler dahil olmak üzere hava ile temas ettiğinde 5 dakika içinde tutuşan maddeler,

- Kendiliğinden ısınan maddeler ve nesneler, karışımlar ve çözeltiler dahil olmak üzere, hava ile temas ettiğinde hiçbir enerji kaynağı olmadan ısınmaya yatkın maddeler. Bu maddeler,

yalnızca büyük miktarlarda ve uzun bir süre sonunda tutuşmaktadır.

 

Sınıf 4.3 - Su ile temas ettiğinde alevlenebilir gazlar açığa çıkartan maddeler

Bu başlıkta, su ile reaksiyona girerek, hava ile patlayıcı karışımlar oluşturmaya yatkın alevlenebilir gazlar açığa çıkartan maddeler yer almaktadır. Bu tarz karışımlar; çıplak ışık, kıvılcım çıkaran el aletleri, korumasız ampuller gibi kaynaklardan çıkabilecek kıvılcımlarla kolayca tutuşabilmektedir. Tutuşma sonrası ortaya çıkabilecek patlama dalgası ve

alevler çevreye zarar verebilir. Sınıf 4.3 maddelerin belirlenmesi için ADR 2.2.43.1.4'te tarif edilen test yöntemi kullanılır.

Sınıf 5.1 - Yükseltgen (Oksitleyici) maddeler

Yükseltgen, yani oksitleyici maddelerin bulunduğu Sınıf 5.1, kendilerinin yanıcı olmaları gerekmediği halde, genellikle oksijen vererek başka malzemelerin yanmasına neden olan veya buna katkıda bulunan maddeleri kapsamaktadır. Sınıf 5.1'de yer alan kimyasal olarak kararsız maddeler, taşıma sırasındaki polimerizasyonu veya tehlikeli bozunmayı önlemek için gerekli önlemler alınmadan taşıma için kabul edilmemektedir. Bu nedenle, taşıma yapılacak tanklarda ve kaplarda söz konusu tepkimelere yol açabilecek malzemelerin bulunmaması gerekmektedir.

Sınıf 5.2 - Organik peroksitler

Organik peroksitler, iki değerlikli -O-O- yapısını içeren organik maddelere verilen isimdir. Bu maddeler tek veya her iki hidrojen atomunun organik radikallerle yer değiştirmiş olduğu hidrojen peroksit türevleri olarak bilinmektedir. Organik peroksitler; normal veya yüksek sıcaklıklarda, ekzotermik bozunmaya yatkındır. Bu maddelerde bozunma, ısı, asit ve ağır metallerle temas, sürtünme veya darbe ile başlayabilir. Sıcaklık ile artan ve organik madde formülasyonuna göre değişiklik gösterebilen bozunma tepkisi sonucunda zararlı ya da alevlenebilir gazlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle, organik peroksitlerin taşınmasında sıcaklığın kontrol altında tutulması gerekir. Diğer taraftan, kap içerisinde tutulan organik peroksitler patlayarak da çözünebilir. Bu durumun önüne geçilmesi için seyrelticilerin eklenmesi gerekmektedir. Şiddetli bir şekilde yanabilen bu maddeler özellikle göz ile temas durumunda kalıcı hasarlara yol açabilmektedir.

Sınıf 6.1 - Zehirli maddeler

Zehirli maddeler arasında oldukça küçük miktarları tek bir etki ya da kısa süreli etki ile insan sağlığına zararlı olan veya öldüren; solunum yolu, deriden emilim ya da sindirim yoluyla etkili olan maddeler bulunmaktadır. Diğer yandan, genetiği ile oynanmış olan mikroorganizmalar ve organizmalar da bu sınıfın koşulları sağlamaları durumunda zehirli maddeler olarak değerlendirilebilir. Zehirli maddeler belirli derecelerde sınıflandırılmaktadır. Sınıflandırma, maddenin bir ya da daha fazla tür temas sonucundaki zehirlilik derecesinin en üst limiti baz alınarak gerçekleştirilir.

Sınıf 6.2 - Bulaşıcı maddeler

Bulaşıcı maddeler kapsamına farklı ürünler girmektedir.

1. Biyolojik ürünler: başlığında canlı organizmalardan türetilmiş, imal edilmeleri ve dağıtılmaları ulusal ilgili ulusal kurumların gerekliliklerine göre yapılan ve bu kurumlarca özel yetkilendirme gerektirebilen, önleyici sağlık hizmetleri, tedavi amaçlı veya insan veya hayvanlardaki hastalıkların teşhisi için veya geliştirme, deney veya araştırma amacıyla kullanılan ürünler yer almaktadır. Bunlar, aşılar gibi tamamlanmış veya tamamlanmamış ürünler de bu kapsamda değerlendirilir.
2. Kültürler: Kültürler, patojenlerin kasıtlı olarak yayıldığı bir süreçle meydana gelir. Bu tanım içerisinde insan veya hayvan hasta örnekleri yer almaz.
3. Tıbbi veya klinik atıklar: Hayvanların veya insanların tıbbi tedavileri veya biyo-araştırma sonucu ortaya çıkan atıklar bu kapsama girmektedir.
4. Hasta örnekleri: Araştırma, tanı, inceleme, hastalık tedavisi ve hastalığın önlenmesi amacıyla taşınan ifrazat, salgı, kan ve kan bileşenleri, doku ve doku sıvıları ile vücut kısımlarını içeren, insan ve hayvanlardan doğrudan alınan malzemeler

Genetiği değiştirilmiş mikroorganizmalar ve organizmalar, biyolojik ürünler, teşhis örnekleri ve kasıtlı olarak hastalık bulaştırılmış canlı hayvanlar da bu sınıf içerisinde yer almaktadır. Doğal yollardan hastalık bulaşmış hayvanların taşınması ise sadece ilgili menşe, geçiş veya varış ülkelerinin ilgili kural ve yönetmeliklerine göre düzenlenmektedir.

Hiçbir bulaşıcı madde veya organizma içermeyen bitkisel, hayvansal veya bakteriyel kaynaklı toksinler Sınıf 6.1 kapsamında değerlendirilmektedir.

Sınıf 7 - Radyoaktif malzemeler

Radyoaktif malzeme, ADR 2.2.7.2.2.1 ila 2.2.7.2.2.6. Maddelerinde belirtilen değerleri sevkiyatta hem aktivite konsantrasyonu hem de toplam aktivite olarak aşan radyonüklidleri içeren malzemeleri tanımlamaktadır.

Sınıf 8 - Aşındırıcı maddeler

Temas halinde cildin veya mukoza zarlarının epitel dokularına kimyasal zarar veren veya sızıntı olması halinde diğer maddelerde hasar veya imhaya yol açan madde ve nesneler Sınıf 8 başlığında yer alır. Bu sınıf yalnızca suyun varlığında aşındırıcı sıvı oluşturan veya havanın doğal neminin varlığında aşındırıcı buhar veya sis üreten diğer maddeleri de kapsar.

Sınıf 9 - Muhtelif tehlikeli maddeler ve nesneler

Sınıf 9 başlığı, taşıma sırasında diğer sınıfların başlıklarınca kapsanmayan, bir tehlike arz eden maddeleri ve nesneleri kapsar. Bu maddelere örnek; ince toz şeklinde olunduğunda sağlığı tehlikeye sokan maddeler, alevlenebilir buhar yayan maddeler, su ortamını kirletici maddeler ve yangın durumunda dioksinler oluşturabilen maddeler sıralanabilir.