Denim Kumaşların Yıkama İşlemleri

A) Standart Yıkama:
Dikilmiş ürüne yumuşaklık ve çekmezlik özelliği kazandırmak için sadece yumuşatıcılarla yapılan bir yıkama çeşididir. Bu amaçla aşağıda bahsedilen değişik yumuşatıcılar kullanılır:

 1-Katyonik yumuşatıcılar;

Beyaz mallar dışında bütün renkli pamuklu mallarda yumuşak bir tuşe elde edilmesini sağlarlar. Beyazlarda ve açık renklerde sararmaya neden olurlar. Suyla yapılan bir yıkama ile maldan rahatlıkla uzaklaştırılabilirler.

 2-Non-iyonik yumuşatıcılar;

Beyaz ve açık renklerin yumuşatılmasında kullanılırlar. Etkileri katyonik yumuşatıcılara göre daha azdır, çünkü malın içine nüfuz etmeyip, yalnızca yüzeyde kalırlar
3-Silikonlar;
Kumaşa yumuşaklığın yanında kayganlık hissi verirler.

4-Karışım Yumuşatıcılar;
Burada da kumaşa, yumuşaklık, kayganlık, ipeksi hava gibi tuşeler kazandırılır.
B) Haşıl Sökme:
Denim kumaşı, ipliği boyalı bir kumaştır. Çile halindeyken, kontinü çözgü boya gibi metotlarla boyanır ve daha sonra dokunur. Bu dokuma işlemi sırasında mekiğin gidiş gelişlerindeki yüksek hız ve sürtünme nedeniyle oluşabilecek kopma ve tozuşmayı önlemek için çözgü ipliklerinin üzerine kayganlığı ve mukavemeti arttıran haşıl malzemesi sürülür. Bu amaçla nişasta ve nişasta türevleri, CMC veya PVA gibi sentetik haşıl malzemeleri kullanılır. Yıkama için kritik nokta burada başlar ,çünkü kırıksız, abrajsız ve istenilen tuşede bir yıkama yapılması için kullanılan haşıl malzemelerinin uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu işlem sentetik haşıllarda çok kolaydır, çünkü bunlar; su ile yıkandığında kumaşın üzerinden uzaklaşırlar ama nişasta bazlı haşıl kullanıldığında durum değişir, çünkü nişasta; suda çözülmediği için nişastayı parçalamak gerekmektedir. Bu amaç için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Yıkamada bu yöntemlerden en çok kullanılan haşıl sökücü enzimlerdir (alfa amilaz). Haşıl sökme işlemi sırasında en önemli problem haşılın düzgün ve yeteri kadar sökülememesi nedeniyle ortaya çıkabilecek kırık ve abrajdır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta makinaya atılan malların yeterince ıslanıp bir miktar yumuşayıncaya kadar kırılmamasını sağlamaktır. Çünkü makina dönmeye başladıktan sonra mallar kendi ağırlıklarıyla birbirlerini sıkıştırırlar ve zaten sert oldukları için, katlandıkları yerlerden iz yaparlar. Bu problemleri azaltmak için ıslatıcı ve kırık önleyiciler kullanılır. Islatıcı, malın makinada çok hızlı bir şekilde suyu emmesini sağlarken aynı zamanda kullanılan diğer kimyasalların malın içine daha iyi nüfuz etmesini sağlar. Kırık önleyiciler ise iki farklı şekilde etki ederler.

Birinci gruptaki kırık önleyiciler malın etrafında ince kaygan bir film tabakası oluşturarak makina içinde katlanan malın kat yerinin sürekli değişmesini sağlar. Bu sayede kat yeri kalıcı bir iz yapmaz.

İkinci gruptaki kırık önleyiciler ise malın içindeki boşlukları doldurarak malı şişirirler ve bu sayede kırık yerinin sürekli değişmesini sağlarlar. 

C) Enzim Yıkama:

Konfeksiyon ürünlerindeki tüylenmeyi gidermek amacıyla yapılır. Bu işlem için, enzim firmaları tarafından özel olarak üretilmiş, selülozun zincir yapısını kırabilen biyolojik aktif asidik enzimler kullanılır. Bu işlem sonucunda tüylenme giderilerek parlak ve pürüzsüz bir yüzey elde edilir. Ancak bu işlem sırasında kumaş gramajında düşüş olacağı da göz önünde bulundurulmalıdır. Enzimlerin etkinliklerini maksimum düzeye çıkarmak için pH, sıcaklık, elektrolit ve metal iyonlarının düzeyleri gibi faktörleri kontrol altında tutmak gerekmektedir. Bu faktörlerin içinde en önemlileri pH ve sıcaklıktır. Enzimlerin etkili olabilmesi için kullanım koşullarına çok dikkat edilmesi gerekmektedir. Anti-pilling enzimler ile yapılan yıkamalar özellikle son yıllarda yoğun artış göstermiştir. Önceleri yalnızca tencel elyafın yıkanmasında kullanılan asit enzimler, artık pamuklu mamül yıkamalarının çoğunda kullanılmaktadır. Özellikle indigo boyalı mallarda geri boyama yapma riskleri olduğu unutulmamalıdır. Mamülün yüzeyinde mikrofibrilleri parçalayarak pürüzsüz bir yüzey elde edilmesini sağlarlar. Bu da doğal olarak tekstil materyalinin daha yumuşak bir tuşe almasına neden olur. Elde edilen etki kalıcı bir etkidir yani iyi anti-pilling işlemi yapılmış malın kullanıcıya ulaştıktan sonra tekrar tüylenme olasılığı iyice azalmış demektir. Etkin sonuç için tüylenmesi giderilecek tekstil materyalinin önce tüylendirilmesi gerekir bu sayede enzimin çalışması kolaylaşır ve malın tüketiciye sunulduktan sonra tüylenmesi riski de azalır.Anti-pilling enzimi ile çalışırken unutulmaması gereken en önemli nokta bu işlem sırasında mukavemet kaybı olduğudur.
D) Taş Yıkama
Taş yıkama, yıkamacılığın temel ve önemli bir işlemidir. Bu yıkamada, konfeksiyon ürünleri pomza taşı kullanılarak yıkanır. Ürünlerin birbirine sürtünüp ovalaması, kullanılan taşlar yardımıyla hızlandırılarak bir yıkama efekti elde edilir. Ortaya çıkan efekt, oldukça yüzeysel olup, tüylenmeyi de beraberinde getirir.
E) Kuru Taşlama (Kar Yıkama): 
Konfeksiyon ürünleri kimyasal madde emdirilmiş taşlarla susuz ortamda işleme tabi tutulur. Kimyasal olarak genellikle permanganat veya hipoklorit kullanılır. Derin nokta efektlerin elde edildiği bir yıkama çeşididir. Bu tür yıkamalarda, yıkama sonrasında elde edilecek renk, tamamen kumaşın boyama aşamasında kullanılan boyarmaddelerin kar yıkamada kullanılan kimyasallara karşı olan haslık değerlerine bağlı olarak değişir. Günümüzde yukarıda söz konusu olan renk açıcı kimyasallar çeşitli dolgu maddelerine emdirilerek veya karıştırılarak da kullanılmakta, böylece taşın özellikle örgü mamullerde ortaya çıkardığı delik gibi sorunlar da engellenmektedir.
F) Taş Enzim Yıkama:
Taş yıkama sonucu elde edilen efektlerden daha derin yıkama efektlerinin istendiği durumlarda, pomza taşının yanı sıra taş enzimi diye adlandırılan nötral enzimler de birlikte kullanılır. Sadece taş ile yapılan yıkamalarda görülen tüylenme problemi , bu yıkamada enzim kullanıldığı için yaşanmaz. Enzimler canlı mikro organizmalar tarafından yapılan protein molekülleridir. Enzimler kullanıldıkları zaman meydana gelen aşınma aslında enzimler olmaksızın da gerçekleşebilirler. Ancak enzimler aşınmanın meydana gelebilmesi için gereken başlangıç enerjisini azaltarak, aşınmanın daha hızlı gerçekleşmesini sağlarlar. Yani reaksiyonda bir katalizatör olarak görev yaparlar. Bu sebeble enzimler biyolojik katalizatörler olarak adlandırılabilir. Başta denim olmak üzere bir çok tekstil ürününün yıkanmasında sellülaz enzimleri kullanılırlar. Sellülozu parçalayarak tekstil ürününün efekt almasını sağlarlar. Enzimler denim mamüllerin taşlanması sırasında taş ile birlikte veya tek başlarına kullanılırlar. İşletmelerde işlemin enzim, enzim+taş veya sadece taş ile yapılıp yapılmayacağına istenilen etkiye göre karar verilir çünkü bu işlemlerin hepsi arasında ufak farklılıklar vardır. Örneğin mekanik etkiyle elde edilen her renk kimyasal olarak elde edilen renge göre daha gri ve mattır.(indigo boyalı mallarda). Yıkama makinalarında mekanik etkiyi oluşturan faktörler aşağıda sıralanmıştır:
-Taş
-Yıkama makinasının devri
-Tambur çapı (kumaşın düşüş yüksekliği)
-Makinanın kanat yapısı
-Makinanın tambur yapısı (tambur delikleri)
-Makinadaki ürün adeti ve su miktarı
Kimyasal olarak (enzimle) elde edilen efektler ise daha noktasaldır. Enzimle elde edilen efektlerin bir başka farklılığı ise daha canlı ve parlak olmalarıdır. Özellikle ince kumaşların taşlanmasında taş yerine enzim tercih edilir çünkü taşın ince kumaşları parçalaması mümkündür ama unutmamak gereken bir nokta da enzimlerin de kullanım miktarları ve süreleri ayarlanmaz ise mamulün yıpranmasına ve mukavemet kaybına yol açacaklarıdır. Açık renk ve yüksek miktarda efekti olan mallarda enzim ve taş birlikte kullanılır çünkü ancak bu sayede istenilen renk ve efekt elde edilir.
Taş+cellulase enzimlerinin avantajları:
-Yıkama süresinin kısalması
-Yüksek kontrast
-Canlı ve parlak renkler
-Yıkama makinasında düşük yıpranma
Taş enzimleri değişik şekillerde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmanın en yaygın olanı çalışma ph‘larına göre yapılan sınıflandırmadır. Bu şekilde enzimler ikiye ayrılır:
1-Nötral sellülaz enzimleri
2-Asit sellülaz enzimleri : a)asit taş enzimleri, b) ,Anti-pilling enzimler
G) Rinse Yıkama (Rinz Yıkama), Basit Tür Durulama, Yıkama:
Ürüne olabildiğince az yıkama efekti verilerek yalnızca çekmezlik ve tuşe
kazandırmak amacıyla yapılan durulamalardır.
H) Soldurma:
Taş veya enzim taş ile yapılan yıkamalar sonucunda yıkama efekti elde edilirken denim kumaşların boyanmasında kullanılmış olan indigo boyarmaddenin rengi belli bir noktaya kadar açılabilir. Bu seviyeden daha açık renkte olması istenen yıkamalar için enzim yıkamayı takiben ayrıca bir soldurma işleminin yapılması gereklidir. Soldurma işlemi, genellikle hipoklorit veya permanganat kullanılarak yapılır. İşlem sonrasında renk elde edildikten sonra kullanılan kimyasalların artıkları nötralize işlemleri yapılarak kumaştan uzaklaştırılır. Hypo ile yapılan ağartmalar genellikle mavi nüanslı ağartmalardır. Hypo ile istenilen en açık renklere (buz mavisi) ulaşmak mümkündür. Bu tip ağartmalar hyponun aşırı mukavemet kaybına yol açması nedeniyle kontrollü olarak yapılmalıdır.
Hypoklorit ile yapılan ağartmadan sonra hemen peroksit veya bisülfit ile nötralizasyon işlemi yapılmalıdır, aksi takdirde sararma ve mukavemet kaybı gelişir. Permanganat ile ağartma daha çok lokal olarak yapılan (tabanca ile püskürtme gibi) işlemlerde ve lycra gibi sıcaklık ve hypoklorit etkisi altında zarar gören elyafların ağartmasında kullanılır. Permanganat moleküllerinin büyük oluşu renk açma işleminin daha kontrollü ve yavaş olmasını sağlar. Ancak kalın dikişli bölgelerde büyük molekül dezavantaj yaratır ve bu bölgelerde renk koyuda kalır.
I) Akar Boya Yıkama
Pigment boyarmaddeler kullanılarak boyanmış ürünlere uygulanan yıkama çeşididir. Pigment boyarmaddeler kumaşa mekanik olarak yapıştırılmış olduğundan , bayama sırasında kullanılmış olan bağlayıcı binder maddesinin miktarına ve fiksaj koşullarına bağlı olarak yıkama sıcaklık ve süresi ayarlanır. 
J) Perlit Yıkama :
Perlit maddesi ile yıkanan ürüne tüylenmiş, eskimiş efekt kazandırılarak çok kullanılmış görünümü verilir.  
K) Kum Yıkama ( Soda Yıkama)
Kimyasallarla yıkanarak ürüne çok giyilmiş, eskimiş, tüylenmiş bir efekt kazandırılır.
L) Özel Apreler:
Genellikle kumaşın yüzeyine yapışarak bir film tabakası oluşturan akrilat veya benzeri malzemelerdir. Çoğu zaman kullanım amacı, sürtünme haslıklarını iyileştirmektir. Ayrıca mukavemet arttırmak için veya buruşmazlık ve crash efektleri elde etmek için de kullanılan özel apreler vardır.
 M) Ek Olarak Yapılan Kuru İşlemler:
Günümüzde modanın etkisiyle, çok kullanılmış görünümlü giysilerin yaygın halde kullanılması sonucunda bıyık , rodeo , sprey rodeo gibi işlemler de konfeksiyon ürünlerine uygulanmaktadır. Bu işlemler sonucunda, el işçiliğine bağlı olarak ürünler arasında farklılıklar görülebilir.

 RODEO:

* Kum Rodeo: Üründe, eskimiş efekt istenen bölgeye özel tabancayla basınçlı hava ve kum püskürtülür.

* Sprey Rodeo: Üründe, eskimiş efekt istenen bölgeye permanganat özel bir tabancayla püskürtülür veya fırça ile sürülür. Böylece elde edilen kullanılmış görünüm daha derin ve kumaş rengi ile daha fazla kontrast oluşturacak şekilde ortaya çıkar.

* Scrabing: Kum ile yapılan rodeo işlemi yerine , elde zımparalanarak yapılır. Rodeo işleminden farklı olarak zımparalanmış yüzeylerde cross efekt tabir edilen atkı yönünde çizgi efektlerini (kumaşa bağlı olarak) almak mümkündür.

BIYIK:

* Zımpara bıyık: Uzun süre kullanılmış giysilerdeki katlanma ve kırışıklıklar sonucunda oluşan eskimiş görüntülü çizgiler, hazırlanan şablonlar ile ürün üzerinde önceden oluşturma işlemidir.

* Sprey bıyık: Zımpara bıyık ile yapılan işlemlerin benzerinin permanganat spreyi ile yapılmış şeklidir.

TİNT BOYAMA:

Ürüne sararmış veya kirli görünüm kazandırmak amacıyla tüm yıkama işlemlerinden sonra yapılabilen ek bir boyama işlemidir. Tint boyama ile istenilen renk ve nüansta kirlenmiş görüntüsü almak mümkündür.

PARÇA BOYAMA:

Ham veya ön terbiyesi yapılmış örgü veya dokuma kumaşlardan mamul ürünlerin direkt, pigment veya reaktif boyarmaddelerle istenilen renklere boyanması işlemidir.